Η ιστορία του Dendrobium schröderianum (του Frederick Boyle -1901)

Μετάφραση του κειμένου που δημοσιεύτηκε το 1901. Το πρωτότυπο βρίσκεται εδώ.

Πολλοί που δεν ενδιαφέρονται για την ευχάριστη επιστήμη μας, θυμούνται το σούσουρο που χαιρέτησε την επανεμφάνιση του Dendrobium Schröderianum* το 1891, μιας και εξαπλώθηκε πολύ πέρα από τους βοτανολογικούς κύκλους. Κάθε εφημερίδα στον χώρο δημοσίευσε κάποιου είδους ρεπορτάζ και πλήθος από συναδέρφους μου κλήθηκε να σκαρώσει κάποια στήλη εκ των αποθεμάτων της ευστροφίας τους, όπως θα καταλάβαιναν, για ένα φυτό που μεγάλωνε σε ανθρώπινα κρανία και ταξίδευε υπό την προστασία κηδεμονικών ειδώλων. Οι σκηνές που εκτυλισσόντουσαν στο Protheroe’s αναβίωναν παλιούς καλούς καιρούς, όπου κάθε εποχή έφερνε το δικό της ευγενές φυτό και κάθε φυτό έφερνε την δική του ευγενή τιμή – εν συντομία (η επανεμφάνιση) έκανε αίσθηση.

Η ποικιλία του Dendrobium phalaenopsis*, που από εδώ και στο εξής θα φέρει το όνομα του Βαρώνου Schröder, στάλθηκε στους Βοτανικούς Κήπους Kew από τον Forbes γύρω στο 1857. Αυτό το ένα και μοναδικό φυτό παρέμεινε για πολλά χρόνια πολύτιμο λάφυρο στους Βασιλικούς Κήπους. Άκμαζε και πολλαπλασιαζόταν. Με την πάροδο του χρόνου ο Sir Joseph Hooker μπόρεσε να δώσει μικρά κομμάτια, ως αντάλλαγμα για άλλες ποικιλίες, στον κύριο Day του Τότεναμ, τον Βαρόνο Schröder και τους κυρίους Veitch. Οι τελευταίοι πούλησαν το δείγμα τους στον Βαρόνο Schröder. Η συλλογή του κυρίου Day διαλύθηκε, ο Βαρόνος, εκ των μεγίστων ερασιτεχνών καλλιεργητών, αγόρασε τμήμα της. Έτσι και τα τρία φυτά γνωστά ως υπάρχοντα σε ιδιωτικά χέρια, περιήλθαν στην κατοχή του Βαρώνου Schröder και η ποικιλία πήρε το όνομά του.

Αυτή η κατάσταση των πραγμάτων διήρκεσε δέκα χρόνια. Τότε ο κύριος Sander αποφάσισε να μην περιμένει άλλο από την τύχη. Μελέτησε την διαδρομή των ταξιδιών του Forbes, συμβουλεύτηκε τις αρχές των κήπων στο Kew και με την βοήθειά τους κατέληξε σε κάποιο συμπέρασμα. Το 1890 ο φίλος μου, κύριος Micholitz, αναχώρησε για να ψάξει Dendrobium Schröderianum στην άγρια φύση.

Ο σώφρων άνθρωπος που βρίσκει κάποιον θησαυρό, δεν διακηρύσσει το σημείο ανεύρεσης παρά μόνο αφού έχει γεμίσει τις τσέπες του, ούτε τότε, αν το μπορεί, πρώτα θα τον εκκαθαρίσει. Είναι κοινώς αποδεκτό πως ο Micholitz ανακάλυψε το αντικείμενο της αναζήτησής του στην Νέα Γουινέα. Αν αυτό το λάθος ενθάρρυνε την εξερεύνηση ενός εκ των ενδιαφερόντων νησιών, όπως ακούω, παρείχε υπηρεσία προς το κοινό. Οι εξερευνητές δεν έχασαν τον χρόνο τους. Δεν έπεσαν πάνω στο Dendrobium Schröderianum, γιατί δεν ήταν εκεί, αλλά εξασφάλισαν άλλα πολύτιμα πράγματα. Σύντομα η πραγματική κατοικία θα ανακοινωθεί. Εν τω μεταξύ θα πρέπει μόνο να πω ότι ήταν ένα από τα αγριότερα των λεγομένων Καλοκαιρινών Νησιών της Εδέμ που βρίσκονται στην Αυστραλασιατική θάλασσα.

Ο Micholitz έφτασε με ένα εμπορικό σκαρί, ο καπετάνιος του οποίου ήταν έμπιστος των ιθαγενών. Υπό αυτή την προστασία, οι αρχηγοί του επέτρεψαν να εξερευνήσει, συμφωνώντας να του παράσχουν άντρες και κανό – με το αζημίωτο φυσικά. Η ισχύς τους δεν απλωνόταν πέρα από μερικά μίλια της ακτής, οι γείτονες σε κάθε πλευρά ήταν εχθρικοί ή έστω καχύποπτοι και παραπέρα ζούσαν ιδιαίτερα εχθρικές φυλές – ιδιαίτερα εχθρικές δηλαδή για τους ανθρώπους μαζί με τους οποίους προσάραξε ο Micholitz. Όλοι τους είναι κυνηγοί κεφαλών και όλοι αλληλοκατηγορούνται μεταξύ τους για κανιβαλισμό – αλλά ψευδώς σε κάθε περίπτωση, από ότι καταλαβαίνω.

Το πεδίο ήταν στενό και ως εκ τούτου επικίνδυνο, ακόμη και αυτοί, εκ των νησιωτών, με τις καλύτερες προθέσεις, δεν μπορούν πάντα να αντισταθούν στην παρόρμηση να αποκτήσουν το κεφάλι ενός λευκού ως κορωνίδα των τροπαίων τους – όπως διαβεβαίωνε ο καπετάνιος στον Micholitz κάθε μέρα, με μια σοβαρότητα που μετά από λίγο κατάντησε καταπιεστική. Ήταν όμως πολύ τυχερός – ή μάλλον οι πιθανότητες είχαν μελετηθεί εκτενώς πριν γίνει κάποιο βήμα και μπαρκάρει για αυτό το νησί. Δεν εννοώ πως δεν είναι όμορφο να βρει κανείς μια ορχιδέα, κατά την πρώτη ημέρα της εξερεύνησης, όταν o βιότοπος της είναι γνωστός. Τα ντεντρόμπιουμ καλύπτουν μεγάλο κομμάτι γης. Είναι η ακρίβεια των υπολογισμών δέκα χιλιάδες μίλια μακρυά που αξίζει τον θαυμασμό.

Παρόλα αυτά δεν υπήρχαν φυτά γύρω από το μικρό λιμάνι. Μετά από μερικές μέρες προετοιμασιών, ο Micholitz έλαβε έναν υπαινιγμό πως οι αρχηγοί θα πήγαιναν σε μια γιορτή και πως θα μπορούσε να τους συνοδέψει. Δεν υπάρχει έλλειψη από μεταφραστές στην ακτή, όπου τόσοι πολλοί ταλαίπωροι προσελκύονται σε Αγγλικές ή Γαλλικές αποικίες – πολλοί εκ των οποίων επιστρέφουν αυτές τις μέρες. Ο καπετάνιος δεν μπορούσε να πάει. Με την άρνηση, είδε στον Mitcholitz έναν αστείο, διστακτικό αέρα, σαν να έτεινε να κάνει μια αποκάλυψη.

Υπάρχει κάποιος κίνδυνος; ρώτησε ο Micholitz.
Ω όχι! ούτε μικρός! – ούτε μικρός κίνδυνος! Στο εγγυώμαι αυτό. Θα διασκεδάσεις τολμώ να πω. Σκάνε στο ρούμι

Η ευκαιρία να ταξιδέψει πέρα από την στενή φιλική περιοχή με ασφάλεια ήταν καλοδεχούμενη και με το πρώτο φως της μέρας ξεκίνησε με τους αρχηγούς. Ήταν μόνο μερικές ώρες κουπί μέχρι τον επόμενο κόλπο. Η γιορτή δόθηκε, ως συνήθως, για τον εορτασμό της καθέλκυσης ενός πολεμικού πράου (σ.σ. πράου ή πρόα είναι τύπος ιστιοπλόου πλοίου με καταγωγή την Μαλαισία και Ινδονησία, το οποίο μπορεί να πλεύσει με οποιοδήποτε πλευρά του στην θέση της πλώρης ή πρύμνης). Οι φιλοξενούμενοι ξεκίνησαν ντυμένοι με πολεμικές πανοπλίες, βαμμένοι και φορώντας φτερά, με δόρατα και ρόπαλα. Συναντήθηκαν από τους οικοδεσπότες τους με την ίδια αμφίεση στην παραλία. Μετά τους εορτασμούς – αλλά δεν έχω μαρτυρία – όλοι κάθισαν οκλαδόν σε έναν κύκλο και μια προσωπικότητα, φερόμενος ως ιερέας, αλάλαζε για λίγο. Μετά οι πολεμιστές άρχισαν να χορεύουν, δυο-δυο. Ήταν κουραστικό και επίσης είχε πολύ ζέστη. Ο Micholitz ρώτησε κατά την διάρκεια αν θα μπορούσε να φύγει. Ο μεταφραστής είπε πως δεν υπήρχε κάποια αντίρρηση. Περπάτησε προς το δάσος, το οποίο στεκόταν μια κάποια απόσταση πίσω, ίσιο σαν τοίχος, συνορεύοντας με την κατάλευκη σαν χιόνι παραλία. Οι γκρίζες καλύβες του χωριού αχνοφαίνονταν μεταξύ φοινίκων και οπωροφόρων δέντρων από το ένα χέρι. Ένας βυθισμένος δρόμος είχε σκαφτεί από την άκρη των κυμάτων μέχρι ένα μακρύ χαμηλό κτήριο εκατό γιάρδες πιο πίσω – σίγουρα εκεί βρισκόταν το πράου, έτοιμο να καθελκυστεί. Ο Micholitz διέσχισε αυτό το κανάλι. Παρατήρησε μια περίεργη ομάδα ατόμων να κάθεται πιο πέρα – έναν γέρο άντρα, δύο γυναίκες, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Οι μεγαλύτεροι καθόταν οκλαδόν ακίνητοι στην άμμο, σκυφτοί έτσι που τα μαλλιά τους έκρυβαν τα πρόσωπά τους, τα παιδιά ξάπλωναν με τα κεφάλια τους στις αγκαλιές των γυναικών, κανείς δεν κοίταξε ψηλά, εν παρόδω παρατήρησε πως οι τελευταίοι ήταν δεμένοι.

Το ναυπηγείο – που λέει ο λόγος – εκτεινόταν στο κανάλι, ήταν εκατό πόδια μακρύ, χτισμένο από φυλλωσιές φοίνικα, με γερές κολώνες σε απόσταση. Καθώς περπατούσε κατά μήκος του, ο Micholitz αντιλήφθηκε μια δυσάρεστη μυρωδιά. Δεν ήταν δυνατή. Αλλά στρίβοντας στην μακρινή γωνία, σημάδεψε με το βλέμμα έναν μεγάλο μαβί λεκέ στην άμμο. Εκεί συγκεντρώνονταν παχύ σμήνος μυγών. Ήταν αίμα. Και μετά, πάνω στον τοίχο από φυλλωσιές πιο πάνω, και στην ακριανή κολόνα, εντόπισε τον λεκέ να δημιουργεί ρυάκι προς τα κάτω. Κοίταξε προς την άλλη γωνιά. Το φριχτό σημάδι ήταν επίσης εκεί. Δεν μπορούσαν να τον δουν από την παραλία. Χώρισε εύκολα τις φυλλωσιές και έχωσε το κεφάλι του μέσα. Σε απόσταση μερικών ποδιών υψωνόταν αυστηρό το κατάρτι, σκαλιστό και βαμμένο, με δυο πλατιά κοχύλια να λαμποκοπούν σαν μάτια στο λυκόφως. Δεν μπορούσε να δει περισσότερα, ζαλισμένος από την λάμψη του ήλιου έξω. Πέρασε αυτό. Γύρισε στα δεξιά και τραβήχτηκε πίσω με μια κραυγή. Ένα γυμνό πτώμα, με το κεφάλι να κρέμεται στο στήθος, ήταν δεμένο στην γωνιακή κολόνα – το ίδιο και στα αριστερά.

Ο φτωχός Micholitz ένοιωσε ναυτία. Έτρεξε μακρυά από το καταραμένο μέρος. Τόσο λαμπερή που ήταν η λιακάδα τριγύρω, τόσο γλυκιά και απαλή η σκιά του κοντινού δάσους – και αυτά τα απαίσια πράγματα στην μέση! Ο παλιός ύμνος ήχησε στα αυτιά του –

Where every prospect pleases
And only man is vile.
Όπου η κάθε θέα ευχαριστεί
Και μόνο ο άνθρωπος είναι άθλιος.

Έτρεξε προς τα δέντρα.

Ένα ξέσπασμα από φωνές και γέλια τον έκανε να γυρίσει. Ο κύκλος είχε σπάσει. Ένα μελίσσι από πολεμιστές χόρευαν προς το ναυπηγείο – γκρέμισαν τους τοίχους, σε μια στιγμή οι κολόνες στεκόταν γυμνές – με τα φορτία τους. Οι αρχηγοί σκαρφάλωσαν στο πράου και συντάχθηκαν, με τινάγματα φτερών, προτάσσοντας τα χέρια τους, φωνάζοντας και τραγουδώντας στο κατάστρωμα. Τα σκοινιά επανδρώθηκαν. Ντουζίνες ρωμαλέων αγρίων άρχισαν να τρέχουν, ενώ τα αγόρια αλάλαζαν με ενθουσιασμό και παραπατούσαν ο ένας πάνω στον άλλο. Το μεγάλο σκαρί κινήθηκε, απέκτησε ταχύτητα. Μετά μια ομάδα βιάστηκε προς την ομάδα δεμένων, τσαλαπατώντας τους, άρπαξαν το αγόρι και το κορίτσι και έτρεξαν μαζί τους προς την θάλασσα. Ο γέρος άντρας και οι γυναίκες κείτονταν εκεί που τους είχαν ρίξει: δεν υπήρχε βοήθεια για αυτούς επί γης ή ουρανού. Το πράου γλιστρούσε γρηγορότερα και γρηγορότερα εν μέσω βρυχηθμών και σάλου. Καθώς πλησίασε την θάλασσα, τα μικρά θύματα, πετάχτηκαν ψηλά προς τα κατάρτια, πέφτοντας στην πορεία του πλοίου. Ο Micholitz δεν κοίταξε άλλο.

Αφήστε με να κάνω την δουλειά μου, για όνομα Του Θεού! επαναλάμβανε.

Όμως μόλις έφτασε τα δέντρα η δουλειά του είχε γίνει. Αυτά τα τρομερά τον είχαν τόσο συγκλονίσει που για μια στιγμή ενώ είχε δει μακρουλούς πράσινους μίσχους ορχιδέων πάνω σε μεγάλα κλαδιά δέντρων, δεν τα αναγνώρισε καν. Μα εκεί ήταν ένα από ψηλά, που κρέμαγε μια συστοιχία από ρόδινες γιρλάντες, τέσσερις ή πέντε, φέροντας μια ντουζίνα, ή είκοσι ή τριάντα μεγάλα λουλούδια, όλα ανοιχτά και εκείθε μια συστοιχία από άσπρα του χιονιού – μια πορφυρή πιο πέρα, σκουρόχρωμη σχεδόν μαβιά. Το Dendrobium Schröderianum είχε ανακαλυφθεί!

Από του Micholitz τα συναισθήματα είναι αρκετό να ειπωθεί πως το γεγονός τράβηξε όλα τα άλλα από τον λογισμό του, ή σχεδόν. Όταν τον φώναξαν οι μεταφραστές, έκατσε κάτω και συναναστράφηκε με κείνους του δολοφόνους και έφαγε τα αμφίβολα φαγιά τους. Ο θρίαμβος ήταν τρομακτικός, τόσο ταχύς και ολοκληρωμένος, μα τόσο βαρύτερες ήταν η ευθύνες του. Όταν, με ένα ανατριχιαστικό σοκ, θυμήθηκε επακριβώς το αποτρόπαιο θέαμα, είπε ξανά:

Αφήστε με να κάνω την δουλειά μου! Δεν αντέχω!

Όλα πήγαν καλά. Σύντομα, τόσο όσο οι αρχηγοί να καταλάβουν πως ο εκκεντρικός λευκός άντρας εποφθαλμιά τα χορτάρια τους, τα προσέφεραν ευχαρίστως – για κάποιο τίμημα. Η εποχή του χρόνου ήταν τέλεια – νωρίς στην περίοδο ξηρασίας. Την επόμενη μέρα ο Micholitz επέστρεψε στο πλοίο και ο καπετάνιος έφερε γύρα το πλοίο στον κόλπο. Αλλά δεν άκουγε την ιστορία. Σου το είπα πως μπεκροπίνουν ρούμι έτσι; Είδες, που σου ‘πα αλήθεια. Σε τρεις μέρες, τόσο πλούσια ήταν η προμήθεια, ο Micholitz είχε συγκεντρώσει** όσες περισσότερες νόμιζε πως ήταν δίκαιο και τις συσσώρευσε στο κατάστρωμα. Θα μπορούσαν να τις στέγνωναν όσο το πλοίο θα περίμενε φορτίο αλλού, ανυπομονούσε να ξεφύγει από εκείνο το δυσοίωνο μέρος.

Κι’ όμως η τύχη ήταν με το μέρος του. Ο καπετάνιος φόρτωσε γρήγορα και σάλπαρε, ως είχε συμφωνία, για Ολλανδικό λιμάνι, όπου οι ορχιδέες θα αποστέλλονταν στην Αγγλία. Έφτασε το απόγευμα, το πλοίο στέκονταν πλάι στην αποβάθρα. την επόμενη μέρα οι πολύτιμες κάσες του θα μεταφερόταν στο ατμόπλοιο. Με μεγάλη ικανοποίηση, ο Micholitz έπεσε να κοιμηθεί, το ίδιο και όλοι οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του σκοπού. Προς το πρωί η αστυνομία του λιμανιού φώναζε Φωτιά! Πρέπει να σιγόκαιγε για ώρες. Ο φτωχός Micholitz δεν μπόρεσε να σώσει ούτε ένα φυτό!

Κατά την άφιξή του είχε τηλεγραφήσει την επιτυχία του και μεγάλη χαρά βασίλευε στο St. Albans όλη μέρα. Η προνοητικότητα και η επιχειρηματικότητα είχαν δικαίως ανταμειφθεί για μια φορά. Τι χτύπημα, τι αίσθηση! Ας μην εικάσουμε την γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε με την άφιξη ενός δευτέρου τηλεγραφήματος εκείνο το πρωί.

Πλοίο κάηκε! Τι Κάνω; – Micholitz
Η απάντηση ήταν εμφατική: Πάνε πίσω – Sander
Πολύ αργά – εποχή μουσώνων
Πάνε πίσω

Και ο Micholitz πήγε.

Οι διαμαρτυρίες του, αν είχε επιμείνει, θα ήταν χωρίς απάντηση. Ήταν αρκετά σκληρό να επιστρέψει μεταξύ εκείνων των απάνθρωπων καθαρμάτων όταν οι χαρές της πατρίδας ήταν τόσο κοντά. Μα δεν υπήρχε περίπτωση να βρει εκ νέου πλοίο για τον κόλπο – πλοίο μπορεί να έκανε και μήνες ή χρόνια να σαλπάρει προς τα ‘κει. Η δουλειά πρέπει να ξεκινήσει ξανά – η αναζήτηση να ανανεωθεί. Και μέσα στην εποχή των βροχών επίσης!

Μα ο φίλτατος δεν δίστασε. Αμέσως ρώτησε για πλοίο που εμπορευόταν με το νησί. Δεν υπήρχε κανένα και δεν είχε χρόνο να περιμένει, καθώς η βροχή δυνάμωνε καθημερινά. Ένα ταχυδρομικό ατμόπλοιο σάλπαρε για την κοντινότερη περιοχή. Εμπιστευόμενος την ευγένεια των εθνών, αξίωσε πέρασμα ως ναυαγός. Τον απέρριψαν εμφατικά, αλλά τελικά οι Ολλανδικές αρχές υπέκυψαν στην σθεναρή του αίτηση τόσο ώστε να του κάνουν 30 τοις εκτατό έκπτωση στο ναύλο. Λοιπόν , έγραψε στο St. Albans, δεν υπάρχει αμφιβολία πως αυτοί είναι οι πιο τσιγκούνηδες άνθρωποι στον κόσμο. Ο καπετάνιος του φαλαινοθηρικού πλοίου Costa Rica συμφωνεί μαζί του.

Δεν έχω χώρο για την περιπέτεια του δεύτερου ταξιδιού τώρα. Το Ντεντρόμπιουμ βρέθηκε άλλη μια φορά, το οποίο και δεν αποτελεί έκπληξη μιας και ο βιότοπος του είχε ανακαλυφθεί. Σε αυτό το σημείο όμως, μεγάλωνε όχι στα δέντρα, αλλά σε βράχους από σχιστόλιθο – οι περισσότερες επιφυτικές ορχιδέες αγαπούν να γαντζώνονται στη σκληρή πορώδη επιφάνεια. Παρεμπιπτόντως ήταν σε ιδιαίτερη αφθονία στο νεκροταφείο της φυλής, μια βραχώδης ερημιά όπου για γενιές άφηναν τους νεκρούς τους – ίσως όχι άκλαυτους – κάτω από τον ουρανό. Τα φυτά μεγάλωναν και άνθιζαν εν τω μέσω αμέτρητων κοκάλων. Το να προτείνει την απομάκρυνση τους κάτω υπό τις περιστάσεις ήταν καθήκον που δημιουργούσε άγχος. Μα στο νεκροταφείο δεν ήταν μόνο περισσότερα, μα και κατά πολύ πιο σθεναρά φυτά. Έπρεπε να γίνει και με κάθε προφύλαξη, αφού επέδειξε ένα δείγμα της ανταλλαγής του, καθρέφτες και μαχαίρια και χάντρες και άλλα, ο Micholitz τα κατάφερε.

Μια κραυγή αγανάκτησης ξέσπασε. Μέσα σε αναταραχή και πάθος εμφάνισε ένα καρούλι ορειχάλκινο σύρμα και με αυτή την θέα ηρέμησε το σούσουρο. Αφού διαπραγματεύτηκαν μεταξύ τους οι πολεμιστές, όρισαν πως δύο από τα πιο ιερά τους είδωλα θα έπρεπε να ταξιδέψουν μαζί με τα φυτά και να αντιμετωπιστούν με σεβασμό σε όλη την διαδρομή. Δεν θα βοηθούσαν στην συλλογή, αλλά μετά την διανομή του ορειχάλκινου σύρματος, βοήθησαν να πακετάρουν τις κάσες.

Έτσι συνέβηκε και ένα Ντεντρόμπιουμ πωλήθηκε στοProtheroe’s στις 16 Οκτωβρίου 1891, πιασμένο σε ανθρώπινο κρανίο. Όσο για τα είδωλα, αγοράστηκαν από τον αξιότιμο Walter Rothschild και μπορούμε να ελπίζουμε πως αντιμετωπίζονται με σεβασμό, όπως ήταν η συμφωνία.

*Συνώνυμα του Den. bigibbum
** Οι ιστορίες συλλογής φυτών από το φυσικό περιβάλλον παρουσιάζονται ως αναγνώσματα βοτανολογικής, λογοτεχνικής και ιστορικής αξίας μιας και τα περισσότερα από αυτά τα κείμενα δεν έχουν μεταφραστεί ποτέ πριν στην ελληνική γλώσσα. Από την ιστορία πρέπει να διδασκόμαστε: η συλλογή φυτών από τους κυνηγούς ορχιδέας κατέστρεψε πολλούς βιότοπους και ήταν υπεύθυνη για την εξαφάνιση ή απειλή με εξαφάνιση πολλών ειδών από την φύση. Στις μέρες μας οι ορχιδέες προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις και απαγορεύεται η συλλογή τους.