Φαλαινόψις και το άνθος του θανάτου

Και όμως υπάρχει, συγκεκριμένα στις ορχιδέες φαλαινόψις, ένα λουλούδι που πραγματικά σκοτώνει ολόκληρο το φυτό. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…

Οι ορχιδέες, όπως και τα περισσότερα φυτά, μπορούν να χωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο που μεγαλώνουν. Έτσι έχουμε τις:
Μονοπόδιες  (Monopodial)/ monopodium από το ελληνικό “μονο” και “πόδι”, δηλαδή αυτές που έχουν έναν μοναδικό άξονα ανάπτυξης με πλευρική ανάπτυξη τμημάτων όπως φύλλα, άνθη, ρίζες κλπ.
Συμπόδιες (Sympodial) / sympodium από το ελληνικό “συν” και “πόδι”, δηλαδή αυτές που έχουν κατά συρροή ανάπτυξη δευτερευόντων αξόνων ανάπτυξης λόγω του περιοδικού θανάτου των προηγούμενων.

Οι συμπόδιες ορχιδέες, για παράδειγμα τα ονσίντιουμ, αναπτύσσουν καινούρια “αδερφάκια” από το πλάι τους, έτσι συνεχίζουν να ζουν όταν το γηραιότερο τμήμα έχει ιδανικά ανθίσει και κλείσει τον κύκλο ζωής. Χρησιμοποιείται ως αποθηκευτικό όργανο μιας και ο ψευδοβολβός αποθηκεύει ενέργεια και νερό. Σταδιακά ο παλαιότερος ψευδοβολβός χάνει τα φύλλα, ζαρώνει μιας και τα θρεπτικά στοιχεία μεταφέρονται στους νέους ψευδοβολβούς. Έτσι ένα μέσου μεγέθους στο εμπόριο ονσίντιουμ έχει 3-4 ψευδοβολβούς. Το φυτό φυσικά μπορεί να έχει πολύ περισσότερους μιας και συνεχίζει να μεγαλώνει και αν δεν στρεσαριστεί μπορεί να διατηρήσει τα παλιά τμήματα ακόμη και χωρίς φύλλα για αρκετό καιρό ακόμη. Κάποια στιγμή όμως τα παλαιότερα τμήματα θα μαραθούν. Οποιαδήποτε στιγμή αν κόψετε το φυτό στην μέση πχ 3 και 3 ψευδοβολβούς θα έχετε 2 πανομοιότυπα φυτά. Έτσι εκτός από τον πολλαπλασιασμό με σπόρους στις συμπόδιες ορχιδέες ο πολλαπλασιασμός μπορεί να επέλθει και με χώρισμα του φυτού. Μερικά γνωστά είδη συμπόδιων ορχιδέων είναι μεταξύ άλλων τα ονσίντιουμ, τα ντεντρόμπιουμ, τα κυμπίντιουμ και οι καττλέγιες. Στις συμπόδιες ορχιδέες οι ανθοφόροι μίσχοι ή τα λουλούδια αναπτύσσονται τόσο από την βάση σε κάποια είδη όσο και τερματικά, δηλαδή από την κορυφή του εκάστοτε τμήματος. Μπορεί να χρειάζεται να ωριμάσει πρώτα ο κάθε ψευδοβολβός ή μπορεί να είναι σύνανθα, δηλαδή το λουλούδι να αναπτύσσεται ταυτόχρονα με τον νέο ψευδοβολβό και έτσι άνθηση και ανάπτυξη νέου τμήματος φυτού να είναι ταυτόχρονα γεγονότα.

Οι φαλαινόψις ανήκουν στις μονοπόδιες. Έτσι το φυτό μεγαλώνει συνεχώς στον ίδιο άξονα ανάπτυξης και βγάζει συνεχώς νέα φύλλα. Μεταξύ των φύλλων βγάζει νέες ρίζες και περιοδικά τους ανθοφόρους. Έτσι σταδιακά σκαρφαλώνει έξω από τις γλάστρες ή αγκιστρώνεται ακόμη καλύτερα στα κλαδιά και κορμούς δέντρων στο φυσικό περιβάλλον. Οι μονοπόδιες ορχιδέες πολλαπλασιάζονται με τους σπόρους τους και σπανιότερα με “κέικι”. Κέικι στα χαβανέζικα σημαίνει μωρό ή μικρό παιδί και είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις “παραφυάδες” στις μονοπόδιες ορχιδέες. Έτσι μερικές φορές για παράδειγμα μια φαλαινόψις μπορεί να αναπτύξει ένα δεύτερο αδερφό φυτό από την βάση της. Σε κάποιες περιπτώσεις στρες ειδικά αν οι ρίζες κινδυνεύουν από ξηρασία ή σάπισμα από πολύ υγρασία, μια φαλαινόψις μπορεί να αναπτύξει ένα κέικι από κάποιο “μάτι” του ανθοφόρου μίσχου. Μόλις το κέικι έχει αναπτύξει 3-5 ρίζες μήκους 5-10 εκ μπορεί να κοπεί και να φυτευτεί ως ανεξάρτητο φυτό.

Στην σύγχρονη εποχή του μαζικού εμπορίου, η φαλαινόψις που είναι και το δεύτερο εμπορικότερο φυτεμένο φυτό παγκοσμίως, αντί για πολλαπλασιασμό μέσω σπόρων (κάτι που θα είχε ως αποτέλεσμα διαφορές στους απογόνους υβριδίων) χρησιμοποιείται η καλλιέργεια φυτικών κυττάρων in vitro (στον δοκιμαστικό σωλήνα). Λαμβάνοντας κύτταρα από την ρίζα ή την αρχή ενός ανθοφόρου μιας φαλαινόψις και με χρήση ειδικών ουσιών, κλωνοποιούνται πανομοιότυπα φυτά τα οποία μετά από λίγους μήνες πωλούνται στο εμπόριο. Τα θετικά και αρνητικά της μεθόδου θα τα αναλύσουμε σε κάποιο άλλο άρθρο, αλλά ας κρατήσουμε ένα γεγονός. Μέρος των κλωνοποιημένων φυτών του εμπορίου τείνει να “μπερδεύεται¨. Έτσι παρατηρείται όλο και συχνότερα, όχι μόνο η εμφάνιση αλλά και η πώληση μαζικών παραγομένων φαλαινόψις με τερματικούς ανθοφόρους μίσχους. Ναι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και στην φύση αλλά είναι εξαιρετικά σπάνιο, μιας και το φυτό το ίδιο θα πεθάνει αν ανθοφορήσει τερματικά. Απλά δεν θα μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσετε στον ίδιο άξονα.

Στον τερματικό ανθοφόρο, αναπτύσσεται δεύτερος την επόμενη σεζόν.

Τελικά το φυτό αναπτύσσει κέικι την επόμενη σεζόν το οποίο εμφανίζει δικούς του ανθοφόρους

Είναι καταδικασμένες σε θάνατο οι φαλαινόψις με τερματικούς ανθοφόρους; Πολλές φορές ναι, άλλες φορές όχι. Από την εμπειρία μου θα έλεγα 70-30. 70% από τα φυτά που είχα (φαλαινόψις με τερματικούς ανθοφόρους) πέθαναν μετά την ανθοφορία, ενώ μόλις 30% βρήκαν την λύση. Ανέπτυξαν κέικι στον ανθοφόρο, από την βάση ή ακόμη και στην κορυφή του φυτού δίπλα στον ανθοφόρο προκειμένου να επιβιώσουν.

Από την κορυφή ξεκινά ένας τερματικός ανθοφόρος και το φυτό αναπτύσσει κέικι για να επιβιώσει. Όπως βλέπετε έχει μείνει μόνο ένα φύλλο από το μητρικό φυτό το οποίο σιγά σιγά μαραινόταν για να δημιουργηθεί το νέο το οποίο και μόλις αναπτύξει ρίζες θα αποκολληθεί. Τις περισσότερες φορές μέχρι το κέικι να αναπτύξει ρίζες εξαντλούνται και πεθαίνουν και τα δύο.

Πολλοί πιστεύουν πως η αυξανόμενη τάση τερματικών ανθοφοριών στις φαλαινόψις του εμπορίου είναι αποτέλεσμα των χημικών κατά την κλωνοποίηση, άλλοι υποστηρίζουν πως οι εταιρίες επιλέγουν να κλωνοποιούν υβρίδια με τάση προς τερματικές ανθοφορίες ώστε να είναι αναλώσιμα φυτά και ο τελικός καταναλωτής να αγοράσει ξανά κάποιο φυτό. Μια άλλη άποψη έχει να κάνει με τις προσμίξεις άλλων ειδών στα πλαίσια του υβριδισμού. Η προσωπική μου άποψη είναι πως ανεξάρτητα από τους λόγους που αυτό συμβαίνει, η τάση υπάρχει και θα έπρεπε όταν κανείς αγοράζει ένα φυτό να γνωρίζει τι αγοράζει. Η συμβουλή μου λοιπόν είναι πριν επιλέξετε το φυτό που θα αγοράσετε παρορμητικά από κάποιο μεγάλο κατάστημα ή ανθοπωλείο, να ελέγξετε από που ξεκινά ο ανθοφόρος μίσχος. Δεν προτείνω να αποφύγετε κάποια φαλαινόψις με τερματικό ανθοφόρο, απλά να γνωρίζετε τι είναι και τι μπορεί να σημαίνει για το μέλλον του φυτού σας.