Η Ορχιδέα των Σαμουράι

Η neofinetia falcata (vanda) ήταν μέχρι πρόσφατα μονοτυπικό είδος, δηλαδή ένα και μοναδικό είδος ορχιδέας ξεχωριστό στην ταξινομία. Με τις πρόσφατες ανακατατάξεις στις ορχιδέες βάντα, συμπεριέλαβαν πλέον την Νεοφινέτια στις βάντα, καταργώντας έτσι ταξινομικά και μια σειρά από υβρίδια (κατ’ όνομα) όπως βαντοφινέτια, ασκοφινέτια κλπ. Ανεξαρτήτως από τον δυτικό τρόπο ταξινομίας, οι νεοφινέτια είναι γνωστή ως φουράν ή συνηθέστερα φουκιράν. Ραν, στα Ιαπωνικά σημαίνει ορχιδέα, φουράν ορχιδέα του ανέμου και φουκιράν ορχιδέα των ευγενών και πλουσίων. Συμπτωματικά ή όχι, Ραν σημαίνει επίσης και Ολλανδία…

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Μέχρι πρόσφατα η Neofinetia falacata ήταν μια μονοτυπική ορχιδέα, δηλαδή μια ορχιδέα που είναι η μόνη στο είδος της. Παρόλα αυτά, αυτό το μοναδικό είδος κατάφερε να αποκτήσει πάρα πολλές διαφορετικές ποικιλίες (πάνω από 2000) με την κάθε μία να διαφοροποιείται ως προς το χρώμα των ανθών (λευκά κανονικά), το σχήμα ή το χρώμα των φύλλων της αλλά και του χρώματος της ρίζας της. Η χιονόλευκη μινιατούρα και αρωματική Neofinetia falcata είχε αποκτήσει το όνομα φουράν (ορχιδέα του ανέμου) στην Ιαπωνία, λόγω των ανθών της που μοιάζουν αν πετούν με χάρη στον άνεμο.

Οι νεοφινέτιες, είναι μινιατούρες, που αγκιστρώνονται στα κλαδιά δέντρων σχηματίζοντας όσο περνά ο καιρός, όλο και μεγαλύτερες συστάδες. Ανθισμένες, εκτός από την χάρη των λουλουδιών του, χαρίζουν και ένα ιδιαίτερο άρωμα, το οποίο είναι από τα πολυπλοκότερα μεταξύ των ορχιδέων ως προς την σύστασή του, ενώ αλλάζει και κατά την διάρκεια της ημέρας με διαφορετική οσμή το πρωί σε σχέση με το σούρουπο (χρόνοι κατά τους οποίους είναι εντονότερο).

Κατά την περίοδο Έντο (1603-1868) η ορχιδέα του ανέμου άρχισε να αποκτά εξέχουσα θέση στην Ιαπωνική ιστορία και στον πολιτισμό. Υπάρχουν καταγραφές για την συλλογή των ορχιδέων αυτών ως πρόκληση προς απόδειξη ανδρείας, ακόμη και από δέντρα που μεγάλωναν στην άκρη γκρεμών ή από φυτά που μεγάλωναν σε γκρεμούς. Καταγραφές πως οι πολεμιστές και οι σαμουράι έπαιρναν την ορχιδέα μαζί τους στον πόλεμο, ώστε να βρίσκουν μια στιγμή ηρεμίας από την βαρβαρότητα της μάχης, θαυμάζοντας την χάρη της. Αργότερα από φουράν άρχισε να χρησιμοποιείται το όνομα φουκιράν (η ορχιδέα των ευγενών και πλουσίων) μιας και όσο περισσότερες παραλλαγές βρισκόταν, τόσο πιο σπάνια και ακριβά ήταν και τα φυτά.

Περίτεχνες γλάστρες χρησιμοποιήθηκαν για να αναδείξουν την ομορφιά των φουκιράν σε ισοροπία με τον χώρο της έκθεσής τους, ενώ όταν κανείς την θαύμαζε έπρεπε να καλύπτει το στόμα του ώστε να μην την αρρωστήσει. Δεν λείπουν ακόμη και οι καταγραφές για γλάστρες με φουκιράν που καλυπτόταν κάτω από χρυσό δύκτι ως μορφή προστασίας από τα βλέματα.

Όσο το ενγκέι (παραδοσιακή Ιαπωνική κηποκομία) ανθούσε, τόσο μεγαλύτερη ήταν και η στροφή προς τις σπάνιες ποικιλίες με τις παραλλαγές. Εκτός από τις διαφορές στο σχήμα ή κυριότερα στο χρώμα των ανθών, αξιολογούνταν το σχήμα και η υφή των φύλλων, το χρώμα των φύλλων, ακόμη και το χρώμα των ριζών. Προσηλωμένη στην αισθητική ισορροπία, η καλλιέργειά τους προέβλεπε την προσεκτική επιλογή της γλάστρας, αλλά και του υποστρώματος καλλιέργειας. Μακρύτερο, εξαιρετικής ποιότητας σφάγνο αποτέλεσε και αποτελεί μέχρι τώρα την ιδανική επιλογή ως υπόστρωμα. Ακόμη και σήμερα, μια φουκιράν, αξιολογείται σε εκθέσεις ως και προς το σωστό πλέξιμο του σφάγνου! Ιστορικά, ο ενδέκατος Σογκούν της περιόδου Έντο, αναφέρεται ως συλλέκτης φουκιράν, με πολλούς υποτακτικούς να ψάχνουν απεγνωσμένα για παραλλαγές, ποικιλίες και μικρο-μεταλλάξεις της ορχιδέας, ώστε να την παρουσιάσουν ως δώρο και να κερδίσουν την εύνοιά του. Μέχρι τότε, σε αυτή την πρώτη μεγάλη μόδα καλλιέργειας των φουκιράν, το κόστος των σπάνιων ποικιλιών έφθανε σε αξία το κόστος ενός σπιτιού!

Οι φουκιράν ήδη είχαν γίνει ορχιδέες συνδυασμένες με τίτλους ευγενείας και τον πλούτο. Πλησίαζε όμως μια νέα τάση μεταξύ των καλλιεργητών ορχιδέων, η οποία είχε να κάνει και με την γενικότερη κατάσταση στην χώρα. Κατά το τέλος της περιόδου Έντο, υπήρξε μια περίοδος που η σπατάλη και η επείδιξη πλούτου δεν ήταν θεμιτή. Το 1868 σήμανε την αρχή της περιόδου της Μέιτζι Ίσιν, μια βαθιά μεταρυθμιστική εποχή με την Ιαπωνία να προσπαθεί να εκσυγχρονιστεί και ανοιχτεί προς την Δύση. Κατά την μεταρρυθμιστική εκείνη εποχή, προωθούνταν η καλλιέργεια ορχιδέων από την Ευρώπη και την Βόρειο Αμερική και γενικότερα οι Δυτικές ορχιδέες. Παρά την πανάκριβη ασχολία με τις εισαγόμενες ορχιδέες, πολλοί συλλέκτες αντιστάθηκαν συνεχίζοντας την καλλιέργεια των φουκιράν.

Κατά τον εικοστό αιώνα, και ειδικότερα μεταξύ των 1928-1942 οι φουκιράν ήταν ιδιαίτερα ακριβές. Η κοινωνική ετικέτα, υπαγόρευε πως όποιος γινόταν νέος κάτοχός τους, θα έπρεπε να κάνει και δεξίωση για να την αποκαλύψει στον περίγυρό του. Κάτι τέτοιο δεν ήταν τόσο δύσκολο, μιας και οι κάτοχοι τους ήταν συνήθως άτομα της ανώτερης κοινωνικής και οικονομικής τάξης. Μεταπολεμικά η ενασχόληση γενικά με τις ορχιδέες πέρασε μια περίοδο κρίσης. Η ίδρυση της εταιρίας φίλων φουκιράν λίγο νωρίτερα το 1939 (Japan Fukiran Society) αλλά κυρίως η κυκλοφορία του βιβλίου Φουκιράν το 1970 και η έκθεση ορχιδέων του 1973 ήταν οι παράγοντες που βοήθησαν οι φουκιράν να γίνουν ευρύτερα γνωστές και προσιτές.

Οι φουκιράν, κρατούν το ρεκόρ για την ακριβότερη πωληθείσα ορχιδέα, μιας και στην Αμερική της δεκαετείας του 1980, πωλήθηκε μία για περίπου 500.000 δολάρια. Νωρίτερα εφέτος είχε αποτιμηθεί ένα από τα ελάχιστα φουκιράν της ποικιλίας Σουικάντεν προς 100.000 δολάρια.

Στο MyOrchid αγαπούμε πολύ τις φουκιράν, παρόλο που το κόστος τους έχει πλέον γίνει προσιτό, συνεχίζουν να υπάρχουν ποικιλίες που χρειάζεται 4-5 χρόνια αναμονή για να τις αποκτήσει κανείς, ενώ 2-3 αναπτύξεις μια μέσης σπανιότητας ποικιλίας κοστίζουν γύρω στα 300 δολάρια. Μία από τις φουκιράν, βρίσκεται στην προσωπική συλλογή και κόσμησε το πρώτο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην σελίδα (το ρολόι της ορχιδέας). Στο ηλεκτρονικό κατάστημα θα βρείτε κατά καιρούς vanda (syn. neofinetia) falcata και μέσω του MyOrchid radar, μπορούμε να σας προμηθεύσουμε τις σπάνιες φουκιράν της Ιαπωνίας, εφόσον υπάρχει ικανοποιητική ζήτηση. Στους φίλους των σελίδων δημοπρασιών, θα πρέπει να επισημάνουμε πως στο παραεμπόριο κυκλοφορούν άπειρες διασταυρώσεις με άλλες βάντα, οι οποίες βαφτίζονται φουκιράν και προσφέρονται σε πολύ χαμηλές τιμές.