Τι είναι οι ορχιδέες;

Η οικογένεια των ορχιδέων είναι μια από τις μεγαλύτερες και πλέον ποικιλόμορφες οικογένειες φυτών. Αριθμούν περισσότερα από 800 γένη και γύρω στα 30.000 βοτανικά είδη, ενώ τα τεχνητά υβρίδια του εμπορίου ξεπερνούν τις 100.000!

Οι αρχαίοι Έλληνες, μέσα στους αναρίθμητους μύθους που έπλασαν για τους Θεούς τους και την κοσμογονία, περιέλαβαν πολλούς με ερωτικό περιεχόμενο. Μεταξύ άλλων έπλασαν και αυτόν του Όρχι. Ο Όρχις, γιος μιας νύμφης και ενός σατύρου, διέπραξε τρομερή ύβρη. Στα πλαίσια των Βακχαναλίων σε ένα δάσος (τελετές αφιερωμένες στον Διόνυσο – Βάκχο) ήπιε πολύ και μεθυσμένος προσπάθησε να βιάσει μια ιέρεια του Διονύσου. Η θεία δίκη ήταν ο διαμελισμός του από τους Βακχανάλιους (συμμετέχοντες στα μυστήρια) ή κατά άλλες λιγότερο βάρβαρες πηγές, από άγρια θηρία. Οι προσευχές του πατέρα του για την επιστροφή του ασώτου υιού εισακούστηκαν μόνο μερικώς. Έτσι στην θέση του εμφανίστηκαν οι ορχιδέες. Η ίδια η λέξη αποτελεί την πρώτη επιστημονική ονομασία του φυτού. Ο Θεόφραστος, ορμώμενος από την ομοιότητα των διπλοκόνδυλων ριζών με τα αντρικά γεννητικά όργανα σε συνδυασμό με τον μύθο, ήταν και εκείνος που έδωσε την ονομασία στην οικογένεια φυτών.

Τόσο στην αρχαιότητα όσο και σε περισσότερο σύγχρονες εποχές, οι ρίζες των ελληνικών αυτοφυών ορχιδέων του γένους Όρχις, φερόταν να κατέχουν μοναδικές ιδιότητες. Ίσως να έχετε ακούσει το λεγόμενο σερνικοβότανο. Οι ρίζες των συγκεκριμένων ορχιδέων πιστευόταν πως καθόριζαν το φύλο του παιδιού. Αν τις έτρωγε ο πατέρας το παιδί θα ήταν αγόρι, ενώ αντίστοιχα αν τους κατανάλωνε η μητέρα θα γεννιόταν κορίτσι.

Τα ίδια τα φυτά έδειχναν να έχουν μια μοναδική αντίληψη περί αναπαραγωγής. Κάποιες από τις ορχιδέες αυτογονιμοποιούνται με περίεργα σχεδιασμένα άνθη, πολλές φορές με κινητά μέρη. Άλλες ανέπτυξαν εξειδικευμένες σχέσεις με συγκεκριμένους επικονιαστές. Πολλές από αυτές, χρησιμοποιούν τον λεγόμενο σεξουαλικό μιμητισμό. Τα λουλούδια τους έχουν την όψη θηλυκών εντόμων και τα μπερδεμένα αρσενικά προσπαθούν να ζευγαρώσουν μαζί τους. Μια βόλτα στον Υμηττό ή την Πεντέλη θα ήταν ικανή για να δείτε από κοντά αρσενικές μέλισσες (τους γνωστούς τριχωτούς μπάμπουρες) να προσπαθούν να ζευγαρώσουν με τα άνθη που μοιάζουν με θηλυκές. Η διαδικασία αυτή επιστημονικά ονομάζεται ψευδοσυνουσία.

Οι ορχιδέες είναι τουλάχιστον μερικώς ετεροτροφικές, αυτό σημαίνει πως για τα πρώτα στάδια της ζωής τους (κάποια είδη και καθ’ όλη την ζωή τους) χρειάζεται να δημιουργήσουν μια συμβιωτική σχέση με κάποια μυκόριζα προκειμένου το έμβρυο τους να βλαστήσει και να δημιουργηθούν νέα φυτά. Οι σπόροι τους δεν περιλαμβάνουν σχεδόν καθόλου τροφή, για τον λόγο αυτό και είναι σαν σκόνη. Μπορεί να χρειαστούν περισσότεροι από 1.000.000 σπόροι ορχιδέας για να συμπληρωθεί ένα γραμμάριο. Το πιθανότερο είναι να έχετε καταναλώσει πολλές φορές μερικούς, μιας και οι σπόροι της ορχιδέας βανίλιας (μετά από διαδικασία) αποτελούν ένα από τα γνωστότερα αρωματικά μπαχαρικά.

Τον χρυσό αιώνα της δενδροκηποκομίας, ειδικότερα στην Βικτωριανή Αγγλία, εξερευνητές και κυνηγοί ορχιδέων έφερναν εξωτικές ορχιδέες κάθε φορά που επέστρεφαν στην Γηραιά Ήπειρο από κάθε γωνιά της γης. Πρακτικά οι ορχιδέες είναι κοσμοπολίτισσες και φυτρώνουν σε κάθε ήπειρο εκτός από τις περιοχές με παγετώνες. Αν εξαιρέσουμε την Ανταρκτική, υπάρχουν παντού – κάποιες ακόμη και στον λεγόμενο αρκτικό κύκλο. Ενώ στην Ευρώπη οι εξωτικές ορχιδέες ήταν προνόμιο των βοτανολόγων σε βασιλικούς βοτανικούς κήπους και μερικών εκλεκτών ευγενών, στην χώρα μας είτε βρισκόμασταν υπό τον ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας είτε ήμασταν ένα νεοσύστατο έθνος. Με την βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη να καθιστά ευκολότερη την κατασκευή θερμοκηπίων και κάθε εύπορου να αποκτά την δική του συλλογή στο θερμοκήπιό του, οι ορχιδέες άρχισαν να γίνονται περισσότερο προσιτές. Η αναγνώριση του τρόπου πολλαπλασιασμού τους και η ασυμβιωτική τους αναπαραγωγή in vitro έριξε τις τιμές ώστε σε Ευρώπη και Αμερική ακόμη περισσότερα κοινωνικά στρώματα να μπορούν να έχουν τα εξωτικά φυτά. Η μεγαλύτερη επανάσταση και η διείσδυση στο μαζικό εμπόριο έλαβε χώρα τις δεκαετίες 1970-80 όπου και η κλωνοποίηση χαμήλωσε εκ νέου το κόστος. Στην Ελλάδα γνωρίσαμε τις εξωτικές ορχιδέες την εποχή της εισόδου μεγάλων ξένων εταιριών στο χώρο του οικιακού εξοπλισμού και του σούπερ μάρκετ. Αν και ήδη υπήρχαν στα ανθοπωλεία, η τοπική αγορά ορχιδέας απέκτησε μαζικό μέγεθος με την αλλαγή της χιλιετίας.

Παλαιότερα η βασίλισσα ορχιδέα ήταν η ορχιδέα Κατλέγια, τα τελευταία χρόνια, η ηγετική θέση στην αγορά καταλαμβάνεται από τις Φαλαινόψις. Συγκεκριμένα τα υβρίδια Φαλαινόψις ανήκουν στα 2 δημοφιλέστερα φυτεμένα φυτά του παγκοσμίου εμπορίου.